Trẻ chậm nói có phải tự kỷ? Nhận biết sớm, can thiệp kịp thời

Chậm nói đồng nghĩa với tự kỷ? Đó là một lầm tưởng phổ biến khiến nhiều ba mẹ hoang mang, lo lắng. Hãy cùng giải mã những bí ẩn xoay quanh vấn đề này, để ba mẹ có thể đưa ra những quyết định tốt nhất cho sự phát triển của con.

1. Mối quan hệ giữa trẻ chậm nói và tự kỷ

Chậm nói được định nghĩa là trẻ không đạt được các mốc phát triển ngôn ngữ theo độ tuổi, chẳng hạn như:

• Không bi bô đến 12 tháng.
• Không nói từ đơn lẻ đến 16 tháng.
• Không nói câu hai từ đến 24 tháng hoặc nói không rõ ràng.

Một nghiên cứu trên Pubmed đã chỉ ra rằng 5-12% trẻ từ 2-5 tuổi được chẩn đoán chậm nói hoặc rối loạn ngôn ngữ, 50% trong số này có thể trải qua tình trạng kéo dài đến tuổi vị thành niên, đối mặt với thách thức về giáo dục và nghề nghiệp sau này.

Tự kỷ (hay còn gọi là ASD) là một rối loạn phát triển thần kinh, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội, và hành vi. Chậm nói là một trong những dấu hiệu sớm nhất của tự kỷ, nhưng không phải tất cả trẻ chậm nói đều bị tự kỷ. Các nguyên nhân khác bao gồm vấn đề thính giác, thiếu tương tác ngôn ngữ, hoặc các rối loạn phát triển khác.

2. Trẻ chậm nói có phải tự kỷ?

Các nghiên cứu chỉ ra việc chậm nói, chậm phát triển ngôn ngữ là một trong những dấu hiệu sớm nhất của tự kỷ. Trẻ tự kỷ thường có biểu hiện chậm nói song trẻ chậm nói có thể không mắc chứng tự kỷ. Trẻ chậm nói đơn thuần có thể giao tiếp bình thường khi được trị liệu tích cực. Còn tự kỷ là hội chứng rối loạn chưa có biện pháp điều trị khỏi hoàn toàn.

Không phải mọi trường hợp chậm nói đều liên quan đến tự kỷ. Chậm nói có thể do các nguyên nhân khác nhau gây ra như:

• Vấn đề cấu trúc miệng: như dính thắng lưỡi.
• Các vấn đề thính giác, như viêm tai giữa hoặc giảm thính lực.
• Thiếu sự tương tác ngôn ngữ với cha mẹ, đặc biệt khi bé ở nhà với người lớn ít nói, chỉ xem ti vi, thiết bị điện tử.

Nếu chậm nói kết hợp với các dấu hiệu sau, mẹ nên nghi ngờ tự kỷ và cho trẻ thăm khám, can thiệp sớm:

• Khó khăn trong giao tiếp xã hội: Trẻ thích chơi một mình và gặp khó khăn trong việc hiểu và sử dụng giao tiếp không lời (cử chỉ), giảm giao tiếp mắt (thậm chí không giao tiếp mắt)
• Hành vi rập khuôn, lặp lại (đung đưa, vỗ tay).
• Nhạy cảm thái quá với âm thanh, ánh sáng, hoặc mùi...

Trẻ chậm nói có thể giao tiếp bình thường, trẻ tự kỷ cần can thiệp cả đời

Mẹ nên đưa con đến bệnh viện hoặc các trung tâm chăm sóc sức khỏe tâm thần để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời. Đánh giá của các bác sĩ chuyên khoa, chuyên gia ngôn ngữ có thể xác định xem trẻ bị chậm nói đơn thuần hay chậm nói tự kỷ.

Nguồn tham khảo: https://connectedspeechpathology.com/blog/speech-delay-vs-autism-spectrum-disorder-whats-the-difference

3. Các biện pháp can thiệp sớm

Cho dù trẻ mắc chậm nói đơn thuần hay tự kỷ, việc can thiệp sớm là vô cùng cần thiết. Các chuyên gia khuyên mẹ can thiệp ngay khi con có biểu hiện chậm nói đầu tiên. Nhìn vào bảng đồ thị về tốc độ phát triển ngôn ngữ theo từng năm cóp thể thấy: 70-80% kết nối thần kinh phục vụ giao tiếp hình thành trước 4 tuổi. Đây là thời kỳ não có khả năng thu nhận ngôn ngữ nhanh nhất. Sau 4 tuổi, các kỹ năng vẫn cải thiện nhưng cần nhiều tương tác và cố gắng hơn, đặc biệt với trẻ có khó khăn về giao tiếp.

Tốc độ phát triển ngôn ngữ của trẻ theo từng năm

3.1. Biện pháp can thiệp dành cho trẻ chậm nói

Với trẻ chậm nói đơn thuần, mẹ có thể thực hiện các can thiệp để tăng cường khả năng ngôn ngữ của trẻ. Các biện pháp can thiệp thường đi theo lộ trình:

• Nghe: Con cần được nghe phát âm đúng, nghe hiểu các từ ngữ. Do đó, cha mẹ cần tăng thời gian giao tiếp với trẻ. Đọc sách, kể chuyện và cho con nghe nhạc cũng là các biện pháp rèn khả năng nghe tốt. Cha mẹ cũng tuyệt đối không nên nói sai ngữ âm khiến con khó nghe.
• Hiểu: Thông qua việc giới thiệu với con về các sự vật xung quanh, nói đi kèm cách hành động mô tả, biểu cảm, gọi tên sự vật đi kèm hình ảnh hoặc đồ vật minh họa, con có thể dễ nhớ và hiểu ngôn ngữ cũng như sắc thái ngôn ngữ. Từ đó dễ dàng bật âm khi gặp lại các sự vật hoặc cảm xúc tương tự.
• Nhắc lại: Hãy bắt đầu bằng các nguyên âm, phụ âm, từ đơn giản như “mẹ”, “bà”, “ba”, “ma”. Tiếp tới là các phụ âm khó, phụ âm ghép, từ đơn, rồi tới các từ ghép. Quãng đường để con nói được câu hoàn chỉnh bao gồm 3-4 từ cần nhiều thời gian, ba mẹ không nên lập tức yêu cầu trẻ nói các từ khó, câu dài. Điều này có thể tạo tâm lý phản kháng, sợ học nói.

Thường xuyên giao tiếp với trẻ để cải thiện khả năng ngôn ngữ

Với trẻ chậm nói mức độ nặng, cần có các chuyên gia trị liệu ngôn ngữ cùng chuyên gia y tế.

Ngoài ra, nếu phát hiện trẻ chậm nói do nguyên nhân sinh lý, lưỡi ngắn hay sứt môi, hở hàm ếch, cần cho trẻ thực hiện các biện pháp can thiệp y tế. Bổ sung DHA cho trẻ chậm nói cũng là biện pháp bổ trợ hữu hiệu cho các biện pháp trị liệu ngôn ngữ.

3.2. Biện pháp hỗ trợ dành cho trẻ tự kỷ

Bên cạnh các biện pháp hỗ trợ thúc đẩy ngôn ngữ, trẻ tự kỷ cần thêm những điều chỉnh hành vi như:

• Để trẻ trực tiếp tiếp xúc, cầm nắm với các sự vật, chất liệu 
• Có khoảng thời gian mặt đối mặt với trẻ
• Lặp lại những điều quan trọng để trẻ ghi nhớ
• Gọi tên cảm xúc của trẻ
• Rèn luyện khả năng vận động thô (đi, đứng, bò, trườn, nhảy…)
• Rèn luyện khả năng vận động tinh (cầm, nắm, bốc nhón, vẽ…)

Việc điều trị cho trẻ tự kỷ yêu cầu các can thiệp liên tục và suốt đời. Đối với trẻ tự kỷ chậm nói, con cần nhiều thời gian hơn bình thường (1-4 năm) để trẻ giao tiếp được. Thời gian tốt nhất phát hiện và can thiệp là 3 năm đời và 3 năm tiếp theo. Bỏ lỡ thời gian này có thể hạn chế tác động có lợi của các biện pháp can thiệp và gây thêm gánh nặng kinh tế cho gia đình.

Như vậy, “Trẻ chậm nói có phải tự kỷ” không phải một câu hỏi dễ để trả lời. Nếu mẹ còn phân vân, cách tốt nhất là tìm tới sự trợ giúp của các chuyên gia tâm lý - tâm thần. Mời mẹ theo dõi BioAmicus để cập nhật các bài viết cùng chủ đề.